10/09/2018: BRUINE KIEKENDIEF EN BUIZERD

{Klasse: Aves}(Familie: Accipitridae of havikachtigen)[Orde: Accipitriformes] Geslacht: Circus of Kiekendieven

Onlangs kwamen we al wandelend op een grenspad tussen zuidoost-België en het Groot Hertogdom Luxemburg ter hoogte van een grote spar. Plots hoorden we een herhaalde luide scherpe roep, die ik helemaal niet kon thuiswijzen. Het leek meer een alarmerende roep en het kwam duidelijk van boven tussen de takken van die spar. Zelfs met een verrekijker kon ik de roepende vogel niet waarnemen tot hij plots wegvloog. Het ging nogal snel maar door zijn lange, niet uitwaaierende staartveren en bruinachtige kleur, dacht ik een soort kiekendief te herkennen. We bevonden ons in open landbouwgebied in de nabijheid van bossen met hier en daar water- en moerasachtige ruigten. Toen ik het later opzocht, dacht ik dat het een bruine kiekendief moest zijn, die volgens de rode lijst van de IUCN als bedreigd staat opgetekend. De aantallen nemen af door intensivering van de landbouw en verdroging en verruiging van moerasgebieden waar uitgestrekte rietvelden veranderen in moerasbos.

Bruine kiekendieven komen tijdens het broedseizoen in de maanden maart en april vanuit West-Afrika terug naar Nederland en België. Na hun spectaculaire luchtbaltsacrobatieën op een mooie voorjaarsdag, waarbij een paartje cirkelend alsmaar hoger en hoger vliegt en het mannetje het vrouwtje zelfs wil imponeren door nog ietsje hogerop te stijgen om zich dan ineens met grote snelheid naar beneden te laten ‘vallen’, tussendoor naar haar klauwtjes te graaien om dan de ‘dalende vlucht’ samen te kunnen beleven, wordt het grote nest gezamenlijk gebouwd en liefst in een rustig rietveld. Als dit niet gaat, zoeken ze een mooi grashooiveld, waar het hooigras al lekker hoog is gegroeid. Wat dit arm koppeltje echter niet weet, is dat dit uiterst gevaarlijk is want de hooimaaitijd valt samen met het uitkomen van de ongeveer vier tot zes kuikens uit hun witte en ongevlekte eieren na een broedtijd van 31 tot 38 dagen. Het zijn meestal maar drie tot vier kuikens die kunnen opgroeien in goede omstandigheden. De grote maaidorsmachines zorgen echter voor groot onheil in de Bruine Kiekendievenpopulatie. Men probeert met de landbouwersorganisaties samen te werken om het te maaien grashooiveld eerst op mogelijke nesten te onderzoeken, maar door regen en onweer omgewaaide halmen, kunnen de onderliggende nesten niet goed gezien worden. Zoals vele vogelsoorten, geven de kiekendieven niet op en beginnen dan een ander nest. Ze proberen dan op andere locaties te nestelen in onder andere maïsvelden en ook graan- en zelfs koolzaadvelden.

De mannelijke bruine kiekendief heeft een ander verenkleed dan het vrouwtje. Hij vertoont meer lichtblauwgrijze vleugels en staartveren en hij vertoont een bruingestreepte borst. De kop is ook iets lichter van kleur. Bij het vrouwtje valt deze meer witte tot lichtgeelkleurige kruin meer op bij de overige chocoladebruine veren. Ook de keel is lichter van kleur. De heel jonge kuikens zijn wit met een donker aangezicht maar later gaan de juvenielen meer op hun moeder gelijken alhoewel de licht okerachtige kruin minder intens is. Pas in het derde levensjaar krijgen de nog niet volwassen mannetjes lichtblauwgrijze vleugels. De vrouwtjes zijn meestal groter en zwaarder dan de mannetjes.

Zoals bij uilen vertonen de bruine kiekendieven, dankzij speciale veertjes, een soort kransvormige gezichtssluier die als een parabolische antenne fungeert waardoor geluidsgolven bijzonder goed kunnen worden opgevangen. Hierdoor kunnen ze reeds kleine ritselingen onder het gras capteren en kunnen ze ook jagen op minder overzichtelijk terrein. Tijdens de broedperiode, is het het mannetje dat jaagt op kleine zoogdieren, kleinere tot grotere vogels en amfibieëen. Een enkele keer kunnen ze zelfs een meeuw of een volwassen meerkoet grijpen. Enkel met oogsignalen en in stilte houden mannetje en vrouwtje contact met elkaar en de overdracht van voedsel in de lucht gebeurt ook op spectaculaire wijze: het vrouwtje vliegt naar manlief die de prooi in z‘n gele lange pootjes dan laat vallen waarbij zij het zonder problemen opvangt en daarmee naar het nest vliegt om de jongen te voeden. Later krijgen ook de oudere juvenielen hun voedsel zo aangeboden. Op goed overzichtelijk terrein, vliegen de bruine kiekendieven laag over de grond. Zonder geluid te maken, verrassen ze hun prooi die ze gezien hebben. Enkel bij het baltsen in de lucht, hoort men duidelijke zachte baltsgeluiden (het mannetje roept een beetje als een kievit „kiioe“ of soms als een ekster “kjeppepep” en het vrouwtje laat meer een hoog “pieiewieuu“ horen. Bij alarm hoort men scherpschril geroep, net wat wij ook gehoord hebben uit de sparrenboom).

In de lucht hebben ze een schommelende vlucht en houden ze de vleugels in een ondiepe V-vorm.

In de herfst trekken de bruine kiekendieven ongeveer 5000km terug naar West-Afrika, ten zuiden van de Sahara om terug te komen na de winter. Een kleine minderheid verkiest om tijdens zachte winters in het broedland te verblijven.

Om ze goed te kunnen herkennen, schets ik hieronder nog even de ons beter bekende buizerds die het heel goed doen bij ons, in Nederland en België.

{Klasse: Aves}(Familie: Accipitridae of havikachtigen)[Orde: Accipitriformes]Geslacht: Buteo of Buizerds

Buizerd, Buse variable, Mäusebussard, Common Bussard.

De buizerd kan urenlang geduldig op een paal, een hoog uitstekende stok, een boomstronk of zelfs op een grote opgerolde baal stro zitten en... als hij een woelmuis, muis of mol ziet of hoort, lijkt hij plots naar beneden te vallen om zijn maaltijd veilig te stellen. Hij eet het ter plekke op of hij vliegt ermee weg om elders onder een boom het rustig te verorberen.

Buizerds zijn standvogels en overwinteren meestal waar ze gebroed hebben. Soms zijn er wel buizerds die vanuit het Noorden de winter hier komen doorbrengen. Dikwijls zijn Scandinavische buizerds lichter van kleur, maar de kleur van het verenkleed bij buizerds kan echt variabel zijn. De naam ‘Buse variable’ in het Frans wijst trouwens ook daarop. Meestal vertonen ze een mooi bruin verenkleed maar ze kunnen soms ook veel meer witte pluimen vertonen.

Het is een robuustere vogel dan de bruine kiekendief. Het vrouwtje is groter en zwaarder dan het mannetje (dit is dus ook zo bij bruine kiekendief). De kop is breder en afgerond met een korte nek. In de vlucht ziet men brede en afgeronde vleugels met een vrij korte en brede staart, dikwijls mooi uitgewaaierd met een donkere eindrand en 8 tot 10 smallere donkere dwarse banden. Dit is mooi te zien als ze hoog in de lucht zweven en glijden op de thermiek van de opwaartse warme lucht als de zon de aarde opwarmt. Ze houden de brede vleugels in een ondiepe V en ze cirkelen langzaam in de lucht. Ook in het voorjaar vertonen ze mooi baltsgedrag als luchtschouwspel: altijd maar hoger cirkelen en dan plots zich laten neervallen om dan vlak boven de grond weer op te stijgen. Dit kan zelfs verschillende keren na elkaar zonder het moe te worden.

Het nest wordt in een hoge eik of dennenboom gebouwd waar het vrouwtje haar 3 tot 4 witte eieren legt met roodbruine vlekken.

Men hoort vaak hun duidelijk miauwende roep al wandelend in een open agrarisch gebied waar groepen hoge bomen staan (hun geliefd broed-en woongebied bij uitstek) en automatisch kijkt men omhoog en ziet men buizerds langzaam rondcirkelen. De bedelroep van de jonge vogels kan meer een langgerekt en klagend miauwen zijn met een lichte vibratie. Buizerds zijn meestal niet agressief maar het kan gebeuren dat hard rennende joggers als dreigend gevaar aanzien worden.

Buizerds kunnen ook vanuit de lucht al “biddend” uitkijken naar een prooi. Ze slaan hierbij langzaam met hun vleugels, dit in tegenstelling tot de torenvalken.